Jak ogon macha psem

O emocjach i naszym mózgu

„nawet 90% decyzji podejmujemy podświadomie,

w oparciu o emocje”. Forrester Research

W szkołach tego nie uczą. Na studiach też nie. Odczuwania, interpretowania, wyrażania emocji nigdzie nie uczą. Bo i po co!? Radzenia sobie z emocjami uczymy się samemu. W pracy, w domu, z rodziną, wśród znajomych – żyjemy emocjami. Dlaczego nigdzie nie uczą o emocjach? Czy są ważne przy podejmowaniu decyzji?

Jeszcze do niedawna panowało przekonanie, że człowiek jest istotą racjonalną – Homo oeconomicus. Wierzono, że człowiek podejmuje decyzje racjonalnie, w oparciu o logiczne argumenty. Wierzono, że człowiek dokonuje w głowie analizę SWOT i wybiera najbardziej racjonalną decyzję.

Gdyby tak było, to czy kobiety kupowałyby tyle par butów lub toreb? Przecież to nieracjonalne.

Przekonanie – człowiek istotą racjonalną legło w gruzach, gdy pojawili się psychologowie behawioralni. Naukowcy zaczęli przyglądać się zachowaniom ludzi w normalnych, codziennych warunkach i na tej podstawie zaczęli wyciągać pewne wnioski. Naukowcem, który najwięcej wniósł do psychologii behawioralnej jest Daniel Kahneman, laureat nagrody Nobla, psycholog i ekonomista. Jego książka „Pułapki myślenia” to książka, którą warto zabrać na bezludną wyspę.

Dominika zarządzała kilkuosobowym zespołem. Od roku pracowali nad udoskonaleniem jakości obsługi Klienta. Dominika zaobserwowała, że jej współpracownicy nie radzą sobie w trudnych sytuacjach z Klientami. Usłyszała, że podczas rozmów z Klientami serwisowymi, często reagują złością. Dochodziło niejednokrotnie do pyskówki, w trakcie której obydwie strony mówiły do siebie podniesionym głosem, przerzucając się argumentami. Zdecydowała, że pomoże innym osobom poradzić sobie z trudnymi emocjami.

Najpierw postanowiła popracować nad własnymi emocjami. „W duchu” przyznała się do tego, że podnosi czasami głos na współpracowników i na członków rodziny. Poczuła się nieswojo, zdając sobie sprawę z tego, że sama krzywdzi ludzi swoim zachowaniem.

3 części mózgu

Rządzi nami mózg gadzi w porozumieniu z układem limbicznym.

Chyba, że umysł przejmie kontrolę nad mózgiem.

Mózg gadzi (zapewnia przetrwanie, znajdują się w nim ośrodki kontrolujące podstawowe funkcje: oddychanie, bicie serca, metabolizm). Tutaj są podejmowane decyzje: walczę czy uciekam. W tym miejscu powstają popędy głodu czy seksu.
System limbiczny (miejsce odpowiadające za emocje i pamięć krótkotrwałą). Reakcje emocjonalne, odwołujące się do lęku i pożądania ukształtowały się tak, by służyć instynktom gadzim. (Unikanie – dążenie, o tym wspominamy w innych materiałach jako główne czynniki zmiany).
Kora nowa (obszar odpowiedzialny za intelekt, rozumowanie i podejmowanie decyzji, ośrodek samoświadomości, wolnej woli).

4 fazy działania mózgu – uproszczenie

Instynktowna
Emocjonalna
Intelektualna
Intuicyjna

2 systemy wg Daniela Kahnemana – uproszczenie

Daniel Kahneman, laureat nagrody Nobla – objaśnia działanie umysłu i przedstawia jak o naszym myśleniu współdecydują dwa systemy (w uproszczeniu):

1 system – szybki, intuicyjny, emocjonalny

2 system – wolniejszy, analityczny, logiczny

Jak się domyślasz – ludzie zazwyczaj jeżdżą na autopilocie, wykorzystując głównie 1 system, z małym zużyciem paliwa. Później racjonalizują swoją decyzje, żeby „dobrze się z tym czuć”.

Książka Daniela Kahnemana „Pułapki myślenia”, to moja książka #1

BODZIEC …………………………………………………….………………………………………….. REAKCJA

To, co nas różni od innych ssaków to to, że między bodźcem a reakcją jest miejsce na podjęcie decyzji. To od Ciebie zależy jak zareagujesz na dany bodziec. Możesz się wściec i poczuć złość, krzyknąć na drugą osobę i rozkazać posłuszeństwo. Możesz zamknąć się w sobie, słuchając narzekania innych osób na Ciebie. Możesz zrobić cokolwiek zechcesz.

Dominika już wiedziała, że często rządził nią mózg gadzi z systemem limbicznym. A to cfaniaki – pomyślała. Tak mnie urządzić. Ja – na autopilocie!? Nigdy. Zasypiając – podjęła decyzję, że od jutra zacznie bliżej przyglądać się sytuacjom, w którym uruchamiane są automatyzmy. Obiecała sobie, że następnym razem zatrzyma się i nie zareaguje automatycznie. Była ciekawa jakie to będzie uczucie, móc panować nad swoimi emocjami. Super! – powiedziała.

Po co nam te emocje?

Może emocje nie są nam potrzebne? Może wiedza o emocjach też nie jest nam potrzebna. Przecież, gdyby była potrzebna – to uczyliby o tym w szkołach. Czy powinniśmy umieć je nazwać, zinterpretować? Może wypadałoby oprócz treningu fizycznego potrenować również panowanie nad emocjami!?

Ćwiczenie:

Wyobraź sobie, że spotykamy się jutro rano na sali szkoleniowej. Podchodzę do Ciebie i przy wszystkich uczestnikach mówię Ci, że jesteś beznadziejna. Że się nie nadajesz na to stanowisko, bo nie ogarniasz tematów. Co poczujesz, gdy zacznę szydzić z Ciebie, przy wszystkich? Jakie emocje pojawią się, gdy będę naśmiewał się z Twoich wpadek, słabości? Jak zareagujesz, gdy Ci powiem, że zawsze uważałem Cię za słabeusza, który tylko dzięki cwaniactwu jest tu gdzie jest.

Będziesz w stanie nazwać emocje, które pojawią się u Ciebie?
Będziesz potrafić okiełznać emocje?

Emocje

pełnią funkcję regulacyjną
działają jako czynnik motywujący i regulujący zachowanie
pozwalają ocenić relację między podmiotem a otoczeniem
wywierają wpływ na wszystkie procesy poznawcze
wpływają na sprawność działania człowieka

Emocja jest złożonym zespołem zmian cielesnych i psychicznych, obejmujących pobudzenie fizjologiczne, uczucia, procesy poznawcze i reakcje behawioralne wykonywane w odpowiedzi na sytuację,
spostrzeganą jako ważną dla danej osoby.

Emocje są Twoim sprzymierzeńcem, pod warunkiem, że je okiełznasz.

Pięć komponentów złożonych procesów emocjonalnych:

Zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego.
Subiektywne doznania, które maja różne nasilenie i są przyjemne (dodatni znak emocji), bądź przykre (ujemny znak emocji).
Aspekty poznawcze, określają świadomość i ocenę sytuacji jako sprzyjającej lub niesprzyjającej.
Ekspresja emocji w zachowaniu przejawiająca się w zmianach postawy, gestów, mimiki.
Podejmowanie określonych działań w reakcji na źródło emocji [1]

6 podstawowych emocji wg Paula Ekmana

strach
złość
smutek
radość
wstręt
zaskoczenie

10 wezwań do działania *2

dyskomfort – komunikat: nuda, zniecierpliwienie, niepewność, stres lub drobne zakłopotanie.

strach – komunikat: Przewidywanie, że należy przygotować się do czegoś, co ma się niedługo wydarzyć.

ból – komunikat: Twoje oczekiwanie nie został spełnione.

złość – komunikat: Któraś z życiowych reguł lub zasad została złamana.

frustracja – komunikat: mógłbyś/mogłabyś radzić sobie o wiele lepiej, niż czynisz to obecnie.

rozczarowanie – komunikat: Twoje oczekiwania-cel, na którym Ci zależy – mogą się nie spełnić. Może czas by zmienić oczekiwania i dostosować je do sytuacji lub zmienić sposób realizacji?

wina – komunikat: Złamałeś którąś ze swoich najważniejszych zasad i natychmiast musisz coś zrobić, by nie powtórzyło się to nigdy więcej.

niska samoocena – komunikat: obecnie nie posiadasz umiejętności, które pozwalałyby ci wykonać zadanie. Potrzebujesz więcej informacji, lepszego zrozumienia sytuacji, lepszych narzędzi.

przytłoczenie lub przeciążenie – Komunikat: musisz raz jeszcze zastanowić się nad tym, co jest dla Ciebie najważniejsze w określonej sytuacji.

Samotność – Komunikat: potrzebujesz kontaktów z innymi ludźmi.

10 emocjonalnych składników siły *3

Miłość i ciepło
Uznanie i wdzięczność
Ciekawość
Podniecenie i pasja
Determinacja
Elastyczność
Pewność i wiara w siebie
Radość
Witalność
Dawanie

Kontrola

Aby nie jechać na automatycznym pilocie
i „reagować emocjonalnie” – należy włączyć świadomość
i zachęcić wolniejszy system (logiczny) do większego wysiłku.
Przyjrzyj się z boku jak w jednych sytuacjach automatyzmy niszczą Twoje życie
a w innych Ci ułatwiają.

Dominika zdała sobie sprawę z tego, że ma wpływ na swoją reakcję. Zaczęła bliżej przyglądać się własnym emocjom i nazywać je. Zaczęła bliżej przyglądać się swojemu zachowaniu, jako obserwator. Wdrożyła jedną małą zmianę, której nie doceniała – 3 oddechy. W momencie, gdy czuła, że złość wzbiera się w niej, zamykała oczy i oddychała przeponą przez chwilę. Zaczęła nawet zastanawiać się czy są jakieś inne myki na panowanie nad emocjami?

Zasady panowania nad sferą emocji

Przeżywanie intensywnych emocji, szczególnie ujemnych upośledza zdolność rozumowania, kojarzenia, spostrzegania, zapamiętywania. Mechanizmów kontroli można się nauczyć i można je wytrenować. Wymaga to świadomości i odrzuceniu w dużym stopniu automatyzmów.

Skrajności często się odrzuca. Tak samo jest tym razem. Skrajne kontrolowanie emocji może przynieść zubożenie życia.

Cel: Panowanie nad własnymi emocjami na tyle, by ich nie tłumić, oraz by emocje nie zaburzały i nie dezorganizowały innych procesów psychicznych i działań.

1 Zasada – świadomość

Uświadomienie sobie przeżywanych emocji, przyznawanie się do nich i komunikowanie o nich innym.

Często osoby, które odczuwają emocje takie jak: złość, agresja, lęk, poczucie winy – atakują innych, krzycząc, wyładowując swoje napięcie emocjonalne (słowa krytyki, agresja). Naturalną reakcją na krytykę, obelgi jest atak.

Nauka: Naucz się mówić w pierwszej osobie liczny pojedynczej – JA. „Czuję się zawiedziony tym, że… Oczekiwałem zupełnie czegoś innego…”.

2 Zasada – reinterpretacja

Emocje to nie sam bodziec, lecz sposób widzenia, interpretacja danej sytuacji. Zatrzymaj się na chwilę, dokonaj analizy z innego punktu widzenia.

Zazwyczaj jest tak, że sytuacja dzieje się nagle i nie ma czasu na prowadzenie ze sobą dialogu. W takiej sytuacji proponujemy bardzo skuteczną taktykę: poczucie humoru + dystans.

Potrafisz mieć do siebie dystans? Potrafisz śmiać się z własnych słabości? Potrafisz zostawić ego w kieszeni?

3 Zasada – rozładowywanie napięcia wewnętrznego

Techniki relaksacyjne, prawidłowe oddychanie – przeponą pozwolą skutecznie obniżyć poziom napięcia.

Pamiętasz zasadę: 10 głębokich oddechów!?

Ćwiczenia: prawidłowe oddychanie przeponą, ćwiczenia gimnastyczne, kalistenika, uprawianie sportu – zwiększanie odporności i kondycji.

4 Zasada – realistyczna samoocena

Budowanie realistycznego obrazu samego siebie pozwala zachować dystans. Opinia o samym sobie kształtuje się w wyniku: wartości, poczucia godności i szacunku, opinii innych. Jeśli znasz swoje mocne i słabe strony, masz własne marzenia i właściwą samoocenę – będziesz miał/a mniej napięć emocjonalnych.

5 Zasada – pozytywne kontakty społeczne

Małe grono przyjaciół, dobrych znajomych, którzy pozwolą Ci korygować wiedzę o sobie samej/samym. Drugi człowiek może być źródłem inspiracji, przywracania wiary w siebie i poszerzania horyzontów.

Stany emocjonalne zależą w dużej mierze od utrwalonych przekonań o tym, jak poradzisz sobie w trudnych sytuacjach życiowych.

Dominika nauczyła się rozmawiać o uczuciach. Nauczyła się nazywać je i reinterpretować. Zdała sobie sprawę z tego, że w wielu sytuacjach obwiniała siebie za zaistniałą sytuację. Miała poczucie, że jest współwinna sytuacjom trudnym. Wróciła do treningów, by zwiększyć kondycję i odporność. Wieczorami zaczęła częściej myśleć o sobie…

W trakcie spotkań z przyjaciółkami zaczęła nawet rzucać hasło: pogadajmy o nas i o naszych emocjach. Dziewczyny z początku były nieskore do rozmów, ale z czasem spodobały im się emocjonalne klimaty.

Dominika była świadkiem sytuacji trudnej w pracy. Współpracownicy po raz kolejny przekrzykiwali się z Klientem. Dominika zaproponowała stop klatkę i podzieliła się własnymi spostrzeżeniami, doświadczeniem. Powiedziała Współpracownikom, że miała dokładnie ten sam problem – panowania nad emocjami. Zapytała ich czy chcą poznać ciekawy myk, by mieli mniej stresu?

Opowiedziała im o ogonie machającym psem i mózgu gadzim. Uśmiali się wszyscy, bo część osób zdała sobie sprawę, że zachowują się jak zwierzęta. Kilka osób poprosiło nawet Dominikę, by nauczyła ich jak lepiej panować nad sobą. W pokoju unosił się zapach przygody.

Wieczorem, kładąc się spać, Dominika poczuła się wyjątkowo. Uśmiechnęła się sama do siebie
i szepnęła: wymagam więcej … od siebie.

#wymagamwięcej

[1] Źródło: http://www.psychologia.net.pl

[2] Na podstawie Anthony Robbins

[3] na podstawie Anthony Robbins.

Jak ogon macha psem – o emocjach i naszym mózgu